kullanışlı aptal ne demek?

Siyasi jargonda kullanışlı aptal ya da idiot; bir davanın amaçlarını tam olarak kavramadan davanın propagandasını yapıyor olarak algılanan ve davanın liderleri tarafından alaycı bir şekilde kullanılan kişiyi belirten aşağılayıcı bir terimdir.¹² Terim, ilk olarak Soğuk Savaş sırasında komünist propaganda ve manipülasyona açık olarak görülen komünist olmayanları tanımlamak için kullanılmış³ ve genellikle Vladimir Lenin'e atfedilmiş ancak bu atıf, şimdiye kadar doğrulanmamıştır.⁴⁵

Kökeni

"Kullanışlı aptal" ifadesi genellikle Vladimir Lenin'e atfedilmiş ancak Lenin'in bu ifadeyi kullandığı belgelenmemiştir.⁶ Amerikalı gazeteci William Safire; 1987'de The New York Times için kaleme aldığı bir makalede Kongre Kütüphanesindeki kıdemli bir referans kütüphanecisinin terimin kökenini araştırarak Lenin'in eserlerinde bu ifadeyi bulamadığını ve elde edilen kanıtlara göre terimin Lenin'e atfedilemeyeceğini yazmıştır.⁷⁸ Aynı şekilde Oxford English Dictionary, "kullanışlı aptal" ifadesini tanımlarken "Bu ifade, Sovyetler Birliği'nde kullanılan herhangi bir ifadeyi yansıtmıyor gibi görünüyor." ifadelerini kullanmıştır.⁹

Eski dergilerde yapılan bir araştırma, bir siyasi hareketin saf veya farkında olmayan bir müttefiki için kullanılan "kullanışlı aptal" teriminin Britanya'daki kurmaca yazılarda 1864 gibi erken bir tarihte kullanıldığını ve bir başka örneğin ise 1913'ten beri belgelendiği ortaya çıkarmıştır. Daha eski olduğuna dair pek kanıt olmadığı için terimin Soğuk Savaş ile ortaya çıktığı düşünülmemektedir.¹⁰¹¹ Terimin Soğuk Savaş ile ilgili olarak kullanılması, Haziran 1948'de New York Times'ın çağdaş İtalyan siyaseti hakkındaki bir makalesinde ("Communist shift is seen in Europe"), merkezci sosyal demokrat İtalyan gazetesi L'Umanità'ya yapılan atıf şeklinde ortaya çıkmıştır.¹²¹³ L'Umanità; 1948 seçimleri sırasında İtalyan Komünist Partisi ile halk cephesine giren sol sosyal demokratlara, komünistlerle birleşme veya ittifaktan ayrılma seçeneğinin verileceğini yazmıştır.¹⁴ Terim, daha sonra Amerikan İşçi Habercileri Federasyonu'ndaki 1955 tarihli bir makalede komünist davaları destekleyen İtalyanlara atıfta bulunmak için kullanılmıştır.¹⁵ Time, bu ifadeyi ilk olarak Ocak 1958'de bazı İtalyan Hıristiyan Demokratlar'ın, sosyal aktivist Danilo Dolci'yi komünist davalar için "kullanışlı bir aptal" olarak gördüklerini yazarak kullanmıştır. O tarihten beri terim, derginin makalelerinde tekrarlanmıştır.¹⁶¹⁷¹⁸¹⁹²⁰²¹

Benzer bir terim olan "kullanışlı masumlar", Bogdan Raditsa tarafından yazılan 1946 tarihli "Yugoslavya'nın Dünyaya Trajik Dersi" başlıklı Reader's Digest makalesinde yer almıştır. Raditsa, II. Dünya Savaşı sırasında sürgündeki Yugoslav hükümetine hizmet etmiş; Josip Broz Tito'nun partizanlarını (kendisi bir komünist olmasa da) desteklemiş ve New York'a gitmeden önce kısa bir süre Tito'nun yeni Yugoslav hükümetinde görev yapmıştır.²² "Sırp-Hırvatçada, komünistlerin 'demokrasi' uğruna kendileriyle iş birliğine razı olan gerçek demokratlar için bir tabiri vardır: Korisne Budale veya Kullanışlı Masumlar." ifadelerini kullanmıştır.²³ Avusturyalı-Amerikalı ekonomist Ludwig von Mises, 1947 tarihli Planned Chaos adlı kitabında "kullanışlı masumlar" teriminin komünistler tarafından von Mises'in "kafası karışmış ve yanlış yola sapmış sempatizanlar" olarak tanımladığı liberaller için kullanıldığını yazmıştır.²⁴

Örnek kullanımlar

1959'da Chicago Daily Calumet tarafından Kongre kayıtlarına giren bir başyazıda Illinois'ten Kongre Üyesi Ed Derwinski, barışı desteklemek amacıyla Sovyetler Birliği'ne seyahat eden Amerikalılar için "Lenin'in komünist oyununda kullanışlı aptallar dediği şey" ifadelerini kullanmıştır.²⁵ 1961'de Amerikalı gazeteci Frank Gibney, Lenin'in kullanışlı aptal deyimini icat ettiğini yazmıştır. Gibney, bu ifadenin Jean-Paul Sartre'dan Japonya'daki solcu sosyalistlere ve Şili Halk Cephesi üyelerine kadar "Komünist takipçi[(ler)" için iyi bir tanım olduğunu belirtmiştir.²⁶ 1930'lar ve 1940'lar boyunca bir dizi Latin Amerika ülkesinde görev yapan ve daha sonra United Fruit Company için lobicilik yapan Amerikalı bir diplomat olan Spruille Braden, 1965'teki bir konuşmasında bu terimin Joseph Stalin tarafından ne ifade etmek için kullanıldığını söylemiştir. Braden, Sovyet gündemine yardımcı olan "iyi niyetli duygusal veya idealist kişiler olmasına rağmen sayısız masum" olarak nitelendirmiştir.²⁷

1987'de New York Times'ta yazan William Safire, Nikaragua ve Hollanda sosyalistlerinde Kontra karşıtı Sandinistleri destekleyen Kongre üyeleri de dahil olmak üzere "ifadeyi kullanan kişinin görüşüne göre yeterince anti-komünist olmayan herkese" karşı "kullanışlı aptal" teriminin artan kullanımını ele almıştır.²⁸ ABD Başkanı Ronald Reagan, Sovyet lideri Mihail Gorbaçov ile Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması üzerinde müzakereleri tamamladıktan sonra, muhafazakar siyasi lider Howard Phillips, Reagan'ı "Sovyet propagandası için kullanışlı bir aptal" ilan etmiştir.²⁹³⁰

Türk köşe yazarı Yıldıray Oğur, 2014'teki bir yazısında ("Nasıl 'Kafes'lendik?"), Kafes eylem planıyla ilgili olarak "19 Ocak'ın yıl dönümünde herhalde yapılacak en iyi iş, tüm bu cinayetlerin karartılmasına hizmet ederken bazı askerlerin hayatını karartan bu planlara zamanında inanmış insanlar olarak kullanışlı aptallığımızı kabul etmektir." yazarak kendini "kullanışlı aptal" olarak nitelemiştir.³¹ Bu yazıdan kısa bir süre Taraf Genel Yayın Yönetmeni Neşe Düzel, Oğur'a hitaben "Sen, belki de bugün kafesleniyorsun. Kullanışlı bir aptal olarak bugün kullanılıyorsun! Olayları kavrayacak bir zekaya sahip olmadığın anlaşıldığına göre, bugün kandırılmadığını sen nasıl anlayabileceksin ki?" ifadesini kullanmıştır.³²